در رابطه با حدیثی صحبت شد كه آیا این حدیث در مقام مدح جمعی است یا در مقام ذم آنها.؟
ایشان یك انتقالات خیلی لطیف از موارد دیگر احادیث در تبیین آن حدیث فرمودند كه خیلی لطیف است.
در حدیثی امام سجاد علیه السلام می فرمایند:
سُئِلَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ ع عَنِ التَّوْحِيدِ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ عَلِمَ أَنَّهُ يَكُونُ فِي آخِرِ الزَّمَانِ أَقْوَامٌ مُتَعَمِّقُونَ فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَى قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ وَ الْآيَاتِ مِنْ سُورَةِ الْحَدِيدِ إِلَى قَوْلِهِ وَ هُوَ عَلِيمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ فَمَنْ رَامَ وَرَاءَ ذَلِكَ فَقَدْ هَلَكَ. (الكافي (ط – الإسلامية)، ج1، ص: 91)
كه خداوند می داندكه در آخر الزمان اقوام متعمقی خواهد آمد كه در رابطه با آنها سوره توحید و آیات اول سوره حدید را نازل فرمودكه معیاری باشد در مسأله توحید فَمَنْ رَامَ وَرَاءَ ذَلِكَ در هلاكت است.
یك اختلافی هست كه أَقْوَامٌ مُتَعَمِّقُونَ این تعریف آن اقوام است یا مذمت، یا نه مدح است و نه ذم؟
خوب مرحوم مجلسی هم مفصل وارد شده اند
این مسأله نزد ایشان صحبت شد فرمودند مذمت است آن وقت مؤیدات مذمت را خیلی لطیف بیان می كردند از جمله كلام حضرت امیر علیه السلام در آن خطبه:
وَ سَمَّى تَرْكَهُمُ التَّعَمُّقَ فِيمَا لَمْ يُكَلِّفْهُمُ الْبَحْثَ عَنْ كُنْهِهِ رُسُوخا (نهج البلاغة (للصبحي صالح)، ص: 125)
كه حضرت تعریف می كنند ترك تعمق در ارتباط با حضرت حق كه خداوند ترك تعمق را رسوخ در علم قرار داده است كه:
وَ اعْلَمْ أَنَّ الرَّاسِخِينَ فِي الْعِلْمِ هُمُ الَّذِينَ أَغْنَاهُمْ عَنِ اقْتِحَامِ السُّدَد (نهج البلاغة (للصبحي صالح)، ص: 125)
تأیید دوم: وَ الْغُلُوُّ عَلى أَرْبَعِ شُعَبٍ: عَلَى التَّعَمُّقِ بِالرَّأْيِ، وَ التَّنَازُعِ فِيهِ، وَ الزَّيْغِ، وَ الشِّقَاقِ؛ (كافي (ط – دار الحديث)، ج4، ص: 154
تامل و تفكر مطلوب است اما تعمق آن حالت افراط است كه مذموم است كه مطلب بیشتر بر او پوشیده می شود
تأیید سوم كه مناسبتر از قبلی است كه دنبال آن می فرماید فَمَنْ تَعَمَّقَ لَمْ يُنِبْ إِلَى الْحَقِّ، (كافي (ط – دار الحديث)، ج4، ص: 154)
و در هر موردی كه یك احتمالات مختلف در عبارت بود با یك شواهدی و قرائنی كه همراه می كردند كه …
