در شب و روزى ده نوبت بر ما واجب است كه بگوییم إهدنا الصراط المستقیم (فاتحه الکتاب -6) از خدا طلب هدایت كنیم، معناى هدایت را مختصرى عرض كنم، پنج نماز واجب داریم، در هر نمازى دو نوبت واجب عینى است، واجب تعیینى است كه جنابعالى بگویى اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقيمَ
خدایا ما را به راه راست هدایت كن، این یعنى چه؟
سؤال: خوب حالا بنده امروز نماز مى‌خوانم، مى‌گویم اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقيمَ ، خدایا مرا هدایت كن! تا به حالا هدایت شده بودم یا نشده بودم؟ اگر هدایت شده بودم و مؤمن بودم این اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقيمَ یعنى چه؟ و اگر تا به حالا هدایت نشده بودم پس تا به حالا مسلمان نبوده‌ام؟
جوابش این است كه هدایت دو قسم است: -خوب عنایت كنید بطور فهرست عرض مى‌كنم- یك هدایت تكوینى، به اصطلاح ما طلبه‌ها، یك هدایت تشریعى..
هدایت تكوینى آن است كه خداوند تبارك و تعالى مى‌فرماید: سَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ الْأَعْلَى الَّذي خَلَقَ فَسَوَّى وَ الَّذي قَدَّرَ فَهَدى (الأعلى : 1-3) ،
این هدایت تكوینى نسبت به تمام موجودات است؛ یعنى به اختیار آنها نیست، آنها هدایت مى‌شوند تكوینا؛ یعنى مورچه خودش شعور و ادراك دارد كه چگونه زندگى كند، این هدایتش تكوینى است، یك پیغمبرى بیاید به او امر بكند، نهى بكند، چنین خانه‌اى بساز، این طور زندگى بكن، كدام غذا براى تو مناسب است، كدام مناسب نیست، نه، خودش هدایت شده است، این را مى‌گویند هدایت تكوینى؛
یعنى خداوند تبارك و تعالى به او یك شعورى، قدرتى مرحمت كرده كه او به طرف كمال خودش و زندگى خودش خواهد رفت، این هدایت تكوینى است، این گیاه كه از زمین مى‌روید هدایت تكوینى آن این است كه به طرف كمال مى‌رود، اگر سنگى جلویش باشد كج مى‌شود و از آن طرف مثلا در مى‌آید، بلد است از كجا برود، این هدایت تكوینى است.
هدایت تشریعى آن است كه خداوند تبارك و تعالى به آدم عقل و شعور داده، خوب و بد را مى‌داند، و از طرف خودش صد و بیست و چهار هزار پیغمبر فرستاده تا احكام و دستوراتش را براى مردم بیان كنند، این هدایت تشریعى است، راهنمایى مى‌كند از این راه اگر رفتى نجات پیدا مى‌كنى، از این راه اگر رفتى هلاك مى‌شوى، منجیات و مهلكات را انبیا از طرف خدا براى مردم بیان مى‌فرمایند،
و عقل هم كه حجت داخل است آن هم ادراك مى‌كند، خوب و بد را تمیز مى‌دهد، این هدایت تشریعى است، نماز بخوانید، روزه بگیرید، حج بروید، چنین بكنید، چنان بكنید!
پس هدایت بر دو قسم شد؛ هدایت تكوینى و هدایت تشریعى.
هدایت تشریعى هم یك هدایت عامى داریم تشریعى، یك هدایت خاصى داریم، هدایت تكوینى هم یك هدایت تكوینى عام داریم و یك هدایت تكوینى خاص داریم، باز هركدام از اینها دو قسم مى‌شود به طور مختصر.
هدایت تشریعى دو قسم است: یك قسمش این است كه عام است، براى تمام مردم قرآن آمده كه مردم را هدایت كند؛ یعنى ارائه‌ى طریق كند، راهنمایى كند، كافر و مؤمن، همه، آیات قرآن منحصر به مؤمن نیست، هدایت، ارائه‌ى طریق و راهنمایى است، باید همه كس متوجه بشوند و راه را تشخیص بدهند؛ یعنى به وسیله انبیا هدایت بشوند، این هدایت عمومى است، این اختصاص به هیچ كس ندارد، تكالیف، احكام، دستورات الهى براى همه بشر است، این را مى‌گویند هدایت عامه، عمومى.
یك هدایت تشریعى خاص است و او این است كه هر كسى كه قابلیت داشته باشد و استعداد داشته باشد، آمادگى داشته باشد، آلودگى نداشته باشد، پاك باشد، انبیاء و ائمه یك هدایت خصوصى نسبت به آنها دارند، كه اصحاب ائمه مختلف بودند، بعضى داراى هدایتهاى خصوصى بودند كه ائمه اسرارى به آنها مى‌فرمودند كه به دیگران نمى‌گفتند، با این كه همه اصحاب بودند، آنها هم خوب بودند.
یعنى مراتب و درجات ایمان مختلف است، ده درجه دارد، درجه‌ى اول همین عامه مردم كه الحمد لله هدایت شده‌اند، همه مؤمنند همه اهل بهشتند، درست است، اما بهشت درجات دارد، هدایت و ایمان هم درجات دارد، آن هدایت عام براى همه مردم است و هدایت خاص براى مؤمنین است، و باز هدایت مؤمنین هم درجات دارد، هدایت عام براى همه‌ى مردم است، تكلیف براى همه‌ى مردم هست و هدایت خاص مال مؤمنین است، هدایت تشریعى، كه براى مؤمنین یك خصوصیاتى، یك مزایایى، یك بیاناتى هست كه براى عامه‌ى مردم نیست، لذا اصحاب ائمه هم درجات ایمان آنها هم مختلف است. این دو قسم هدایت تشریعی.
هدایت تكوینى هم دو قسم است: هدایت تكوینى عام كه تمام حیوانات هم دارند، باز مؤمنین یك هدایت تكوینى خاصى دارند، آنها كه اهل تقوایند، هدی للمتقین كه معنى آیه این است كه كسانى كه آلودگى ندارند، پاكند، قلبشان طاهر است، تطهیر كرده‌اند، تزكیه نفس كرده‌اند، پاكند، آلوده به معصیت نیستند، خداوند تبارك و تعالى به وسیله‌ى قرآن آنها را هدایت تكوینى مى‌كند. یعنى چه؟
یعنى توفیق مى‌دهد، اسباب توفیق براى آنها آماده مى‌كند، به قلب آنها كارهاى خیر را الهام مى‌فرماید، یك مدد، عنایت… إیاك نعبد و إیاك و نستعین، خداوند تبارك و تعالى علاوه بر این كه آن قدرت و حول و قوه‌اى كه داده، كمكش مى‌كند، راهنماییش مى‌كند، علمى به او مرحمت مى‌كند كه يَسْعى نُورُهُمْ بَيْنَ أَيْديهِم (الحديد : 12)
مثل یك چراغى جلویش كاملا روشن است، چاه را از راه تمیز مى‌دهد، و این علم زیر بغلش را مى‌گیرد، بلندش مى‌كند. این هدایت خاصه تكوینى است و هدایت خاصه تشریعى.
آن وقت كلام الله مجید، قرآن هدایت است براى عامه‌ى مردم، إِنَّا هَدَيْناهُ السَّبيلَ إِمَّا شاكِراً وَ إِمَّا كَفُورا (الإنسان :3)
ما راه را به همه مردم نشان مى‌دهیم به وسیله‌ى قرآن، به وسیله‌ى انبیا، یا قبول مى‌كنند یا نمى‌كنند، این هدایت عامه است.
اما آن هدایت خاصه، هدی للمتقین؛ آنجا همه كس دسترسى ندارند، همه كس قابل براى آن هدایت نیستند، آن هدایتى كه كلام الله مجید بشر را هدایت كند، آن هدایت خاصه، مخصوص به متقین است.
صریح قرآن است كه هدایت قرآن فقط آن هدایت خاصه چه تكوینى كه از طرف خود خداست و چه تشریعى، هر دو قسمش چه تكوینى و چه تشریعى هدایت خاصه مال مؤمنین است.
إِنَّ الَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ كانَتْ لَهُمْ جَنَّاتُ الْفِرْدَوْسِ نُزُلا (الكهف : 107)
ایمان داشته باشد و عمل صالح هم داشته باشد كه متقى باشد، واقعا ورع داشته باشد، از محرمات پرهیز بكند، هدایت واقعى قرآن، هدایت تكوینى، هدایت خاص، آن هدایت تكوینى و تشریعى خاصش براى متقین است.
خوب آن وقت این إهدنا الصراط المستقیم را معنا كنیم، خوب روزى ده نوبت واجب است بگوییم: خدایا ما را هدایت كن، حالا ما قبلا هدایت شده‌ایم، الحمد لله رب العالمین، یك مقدار هدایت تشریعى كه همه شده‌اند كه آن را قرآن بیان كرده، ارائه طریق، راهنمایى كرده خدا، آن هدایت خاصه یك مقدارش، یك درجه‌اش، الحمد لله براى ما هست، مؤمنیم، لذا مى‌بینیم به وظایفمان عمل مى‌كنیم، نماز مى‌خوانیم، روزه مى‌گیریم، الحمد لله، خدا را شكر، مؤمنیم، با این كه مؤمنیم روزى ده نوبت واجب است بگوییم: باز خدایا ما را هدایت كن، یعنى چه؟
این چند معنا شده؛ یك معنایش این است كه از بعضى از روایات هم استفاده مى‌شود، این هدایت را براى ما ادامه بده! هدایت شده‌ایم، خدایا ما را نگهدارى كن، حفظ كن! این هدایت را، این ایمان را براى ما ادامه بفرما! كه غارت شیطان نشود، یك معناى إهدنا این است. هدایت شده‌ایم، الحمد لله، نماز مى‌خوانیم، روزه مى‌گیریم، به وظایفمان عمل مى‌كنیم، اما در عین حال همیشه باید خدا حفظ كند آدم را، همیشه باید عنایت كند، توفیق بدهد، به خودش وانگذارد انسان را، ما را هدایت كن، یعنى هدایت ما را خدایا ادامه بفرما، ما را به خودمان واگذار نكن كه ایمان و هدایت ما غارت شیطان بشود، یك معنى إهدنا این است.
كه اگر وقت نماز مى‌خوانى إهدنا الصراط المستقیم، اگر متوجه باشى این معنا در قلبتان خطور بشود مانعى ندارد، كه خدایا ما را از شر شیطان حفظ كن، ادامه بده حیات ما را؛ چون همه چیز دست اوست، نگهدار ما اوست، حافظ ما اوست، قیوم ما اوست، ایجاد ما به دست اوست، بقاى ما به دست اوست، هدایت ما به دست اوست، او باید توفیق بدهد، إیاك نعبد و إیاك نستعین، خدایا ما تو را عبادت مى‌كنیم، نماز مى‌خوانیم، اما از تو كمك مى‌خواهیم، در این عبودیت و بندگى از تو كمك مى‌خواهیم.
إهدنا الصراط المستقیم؛ یعنى أدم لنا، ادامه بده براى ما این صراط مستقیم را، هدایت را، این معنایش این نیست كه ما دیروز كافر بودیم حالا مى‌خواهیم از خدا كه خدایا ما را هدایت كن، تا آن اشكال و شبهه‌اى كه شده…، دیروز هم مسلمان بودیم، دیروز هم مؤمن بودیم، دیروز هم نماز مى‌خواندیم، دیروز هم اعمال خیر انجام مى‌دادیم، دیروز هم معصیت خدا نمى‌كردیم، هدایت شده بودیم، الحمد لله، اما باید از خدا بخواهیم كه ادامه دهد این هدایت را، خدایا یك لحظه ما را به خودمان وانگذار كه این هدایت و ایمان غارت شیطان بشود این یك معنا.
معناى دیگر إهدنا الصراط المستقیم، آن هدایتى كه از براى متقین است كه درجات دارد، ما هدایت شده‌ایم، اما درجات هدایت مختلف است، ایمان درجاتش مختلف است، آن هدایت تكوینى، توفیق، او را هى مجددا زیاد كن، زیاد كن براى ما، این ایمان ما را هى زیاد كن؛ یعنى اعمال خیرى كه در جلو داریم هى توفیق بده تا ایمان ما زیاد بشود.
یك معناى إهدنا همان ادامه است، یك معنایش هم به معناى زیاد كردن است كه براى ما زیاد بشود هدایت؛ یعنى اعمالى كه در جلو داریم، وظایفى كه در جلو داریم توفیق بده كه همه‌ى آنها را انجام بدهیم، نه این كه امروز نماز خواندیم فردا غارت شیطان بشود، فردا هوا سرد است برف باریده پا نشویم نماز صبح بخوانیم، نه، نه، إهدنا، توفیق بده، هدایت كم و زیاد دارد، ایمان درجات دارد، مراتب دارد.
“از مجموعه بیانات عالم ربانی مرحوم حاج شیخ ذبیح الله قوچانی”
