مطالب به طور قبض و بسط صحبت مى‌شود، فرمایشى آیة الله خویى رضوان الله علیه در البیان دارند مختصر، مى‌خواهم آن را یك مقدارى مبسوطتر خدمتتان عرض كنم.
این مقدمه‌اى كه عرض مى‌كنم براى فرمایش ایشان است: آقایان اهل علم مى‌دانند «اسم ما دل على المسمى» یعنى چه؟ یعنى اسم آن چیزى است كه مسمى را نشان مى‌دهد، معناى لغوى اسم این است، اسم همان اسم نحوى كه نیست، اسم و فعل و حرف.
«اسم ما دل على المسمى» این دو جور است؛ گاهى اسم تدوینى است؛ یعنى الفاظ، زید، عمرو، بكر، خالد.
در آیات قرآن اینها همه الفاظ است، “بسم الله الرحمن الرحیم،” رحمن، رحیم، این كلماتى كه در قرآن هست اینها همه اسم است، این را مى‌گویند اسم تدوینى؛ یعنى نوشته مى‌شود و تلفظ مى‌شود، -حالا همان اسماء الله را مى‌گوییم، اسمهاى دیگر را كار نداریم- اسماء الله، الله، رحمن، رحیم، غفور و ودود…
اینها را اسم تدوینى لفظى مى‌گویند، یا الله، یا رحمن، یا رحیم، اینها همه اسماء خدا هستند، اشاره‌اند به ذات مقدس حق و صفات حق، این را مى‌گویند اسم تدوینى، یا اسماء لفظیه تعبیر مى‌كنند.
اسم تكوینى چیست؟ یعنى تمام آن موجودات، همه اسماء الله هستند؛ یعنى همه اینها دلالت مى‌كنند بر صانع خودشان، «اسم ما دل على المسمى»، لذا بر تمام موجودات اسم اطلاق مى‌شود، لذا موجودات همه اسماء الله هستند.
نهایت در میان اسماء الله اسم احسن داریم اسماء حسنى داریم كه در روایت دارد -كه آقاى خویى هم همانجا نقل مى‌كند در البیان- كه نحن اسماء الله الحسنى، ما انوار مقدسه، ما خانواده، ما اسماء حسناى خدا هستیم؛ یعنى ما موجوداتى هستیم كه احسن موجوداتیم، از همه موجودات بهتریم، روایتش را هم نقل مى‌كند.
خوب پس اسم دو قسم است، اسماء لفظیه و تدوینه، -اینها را براى شرحش مى‌گویم و الا فرمایش آقا مختصر است- الله، رحمن و رحیم، به تعبیر آقا “اسماء جعلیه” كه قرار داد است، الله را مثلا اسم قرار داده‌اند براى خداوند، رحمن و رحیم را براى صفات خدا.
-یك چند دقیقه‌اى، ربع ساعتى قلبها را عاریه مرحمت كنید، حواستان جمع باشد، مكرر عرض كرده‌ایم كه مطلب فرار مى‌كند، هى تكرار مى‌كنیم كه یادمان بماند.-
پس اسماء دو قسم است، اسم تدوینى، لفظى یا تكوینى، اسماء لفظیه، الله، رحمن، رحیم، غفور، اینها اسماء لفظى هستند، تدوینى هم هستند كه در قرآن نوشته مى‌شود، در جاهاى دیگر، در دعاها هم نوشته مى‌شود.
اسماء تكوینیه كدام است؟ عبارت است از تمام موجودات، كه همه‌ى موجودات اسم خدا هستند، اسم خدا، وحشت نكنید! -خود آقا هم دارد تعبیرش را.-
تمام موجودات دلالت مى‌كنند بر مسمى؛ یعنى دلالت مى‌كنند بر خالقشان، دلالت دارند بر این كه ما خالقى داریم و بلكه دلالت بر توحید خالق هم مى‌كنند، -كه این دلالت بر توحید را اگر یك وقت مقتضى بود عرض مى‌كنم- این كه معلوم شد كه اسم بر دو قسم است، اسم تدوینى، اسم تکوینى، اسماء تدوینیه، اسماء تكوینیه.
كلمه هم بر دو قسم است؛ كلمه‌ى تكوینى، كلمه‌ى تدوینى، كلمات تكویینه، كلمات تدونییه، این یعنى چه؟
كلمات تدوینه لفظیه مثل همین كه در نحو مى‌گویند كلمه و كلام، این “الله” كلمه است، رحمن، -حالا بحث در اسماء خداست- اینها كلمه‌ى تدوینى است، هم نوشته مى‌شود و هم تلفظ مى‌شود، اینها همه كلمات خدا هستند؛ یعنى كلماتى هستند كه دلالت بر ذات مقدس حق مى‌كنند.
و اینها را چرا كلمه مى‌گویند؟ چون انسان آنها را تلفظ مى‌كند؛ یعنى ایجاد مى‌كند، الله! این الله را من الآن ایجاد كردم، كلمه‌ى من است، وقتى مى‌گویم الله، این كلمه را من گفتم، زید مى‌گویم، عمرو مى‌گویم، این را در علم نحو كلمه مى‌گویند؛ یعنى ما یتلفظ به الآنسان؛ یعنى آن چیزى كه انسان به او حرف مى‌زند، تلفظ مى‌كند، اینها را مى‌گویند كلمه‌ى تدوینى، لفظى،
كلمه تكوینى چیست؟ تمام مخلوقات همان طور كه اسماء الله هستند كلمات الله هم هستند، حضرت عیسى بن مریم كلمة الله است، -چنانکه در قران آمده است- تمام موجودات كلمات خدا هستند، كلمات الله هم هستند.
یعنى چه كلمات خدا هستند؟ كلمه اینجا كلمه‌ى نحوى نیست، كلمه آنى است كه ایجاد بشود، گاهى به لفظ ایجاد مى‌شود، مى‌گویم زید، گاهى خدا او را ایجاد مى‌كند، حضرت عیسى كلمة الله است.
آن وقت در همین جا روایت داریم كه نحن كلمات الله التامات، در میان تمام موجودات، آن كلمه‌اى كه كامل‌تر از همه است مائیم، همان طورى كه در آنجا داشت نحن أسماء الله الحسنى، در میان اسماء، احسن اسماء ما هستیم، ـ‌اسم تكوینى؛ یعنى خارجى، موجودات آنجا روایت دارد كه نحن أسماء الله الحسنى و أمثاله العلیا، اینجا هم روایت دارد، شاید متعدد است در ادعیه، نحن كلمات الله التامات، ما كلمه‌ى خدا هستیم، حضرت عیسى هم كلمة الله است، اما ما كلمه‌ى تام هستیم، اتم كلمات، ما هستیم.
آیه هم دو قسم است، آیه‌ى تدوینى و لفظى، و آیه تكوینى، این یعنى چه؟
این آیات قرآن را، نمى‌گویند این یك آیه، این دو آیه، این سه آیه؟! آیه معنایش این است كه نشان مى‌دهد یك مطلبى را، از این آیه به آن آیه یك مطلبى را به شما نشان مى‌دهد، این آیه‌ى تدوینى.
آیه‌ى تكوینى كدام است؟ تمام موجودات آیة الله هستند، «و فى كل شیء له آیة تدل على انه واحد».
آیه به معناى نشان دادن است، این آیه كه در قرآن هست نشان مى‌دهد به شما یك مطلبى را، اگر بلد باشى معنایش را، موجودات هم تمام نشانه‌ى خدا هستند، همه آیات الهى هستند، دلالت بر صانع مى‌كنند، «و فى كل شیئ له آیة»، شتر ببین خدایت را بشناس، أ فلا تنظرون إلى الابل كیف خلقت، این از آیات الهى است.
نهایت آیة الله عظمى كدام است؟
امیرالمؤمنین سلام الله علیه مى‌فرماید لیس لله آیة أعظم منی، آیة الله عظمى؛ یعنى اعظم آیات، این انوار مقدسه هستند كه بر همه‌ى موجودات تفوق دارند و از همه مقامشان بالاتر است.
حالا برویم سر نتیجه، آن فرمایشى كه آقا در البیان دارند این است، مى‌فرماید: همان طورى كه خداوند تبارك و تعالى در كتاب تدوینى؛ یعنى قرآن مجید افتتاح مى‌فرماید به اعظم اسمائه، به اسم اعظمش، در اول هر سوره به “بسم الله الرحمن الرحیم” الا سوره برائت كه جهتى دارد كه مى‌دانید، این فرمایش آقا.
همان طورى كه ذات قدوس حق افتتح فى كتابه الكریم، در اول هر سوره‌اى بأعظم اسمائه، و هو بسم الله الرحمن الرحیم، كه روایت دارد كه بسم الله الرحمن الرحیم نزدیكتر است به اسم اعظم از سفیدى چشم به سیاهى چشم.
در میان اسماء لفظیه، الله، رحمن، رحیم، خیلى به اسم اعظم نزدیك است، اعظم اسماء لفظیه، الله و رحمن و رحیم شاید باشد.
در عین حال به طور واضح ائمّه نفرموده‌اند، مى‌فرماید نزدیكتر است از سیاهى چشم به سفیدى چشم به اسم اعظم.
مى‌فرمایند: همان طورى كه خداوند در كتاب تدوینى كه قرآن مجید است، افتتاح فرموده در اول هر سوره‌اى به اعظم اسمائه، اسم اعظم، بسم الله الرحمن الرحیم، كذلك افتتح در اول كتاب تكوینى، در دستگاه آفرینش، در دستگاه خلقت، افتتاح فرموده بأتم أسمائه و هو الحقیقة المحمدیة، صلوات…
در میان اسماء تكوینیه كه تمام موجودات اسماء الله هستند، در این دستگاه آفرینش، أول ما خلق الله، افتتح؛ یعنى افتتاح فرموده به أتم أسمائه ـنحن كلمات الله التامات ـ بأتم أسمائه و أعظم اسمائه.
همان طورى كه در قرآن مجید كه كلام تدوینى است به اسماء اعظمش، بسم الله الرحمن الرحیم، افتتاح فرموده، در كتاب تكوینى هم افتتاح فرموده به أتم أسمائه، حتى این تعبیر را هم آقا در آنجا دارد و هو الحقیقة المحمدیة ، صلوات…
این فرمایش آقا به طور اجمال، همین جمله آخرى فرمایش آقا بود، آنها همه مقدمه بود كه عرض كردم.
“از مجموعه بیانات عالم ربانی مرحوم حاج شیخ ذبیح الله قوچانی”
