امام سجاد علیه السلام در دعای اول صحیفه چنین بیان می دارد: “فَالْهَالِكُ مِنَّا مَنْ هَلَكَ عَلَيْه ”
معنای این جمله چیست؟ گاهی ممکن است بگوییم خدا کسی را گتره هلاک می‌کند که این معنا درست نیست.
و گاهی هم ممکن است که بگوییم “اهلک الله فلانا “که این معنا با قرینه اشکال ندارد، چون هلاک کردن خدا کسی را بی سبب نمی‌باشد، بلکه به خاطر گناهان اوست که خداوند هلاکش می‌کند.
اما آن طور که حضرت سلام الله علیه در این جمله شریفه بیان فرموده‌اند لطیف‌تر به نظر می‌آید و آن این که هالک از ما کسی است که خودش را هلاک کند بر این که بر علیه خدا کار کرده است.
ضمیر “علیه” به خدا برمی‌گردد و “هلک علیه” از باب تضمین فعل دیگری می‌باشد،که باید دقت شود در تضمین، معنای هر دو فعل محفوظ است و این باعث لطافت کلام می‌شود که در حقیقت این طور می‌شود: “الهالک منا من عمل علی الله”،
یعنی” هالک ما از ما کسی است که هلاک می‌شود به خاطر کار کردن بر علیه خدا.
روشن است که بر علیه خدا کسی نمی‌تواند کاری کند، لکن مراد این است که مخالفت دستورات الهی را نباید کرد.
چنان که در آیه شریفه دارد که رباخوار، محاربه با خدا دارد.
تضمین یکی از دقائق کلام عرب است که اشخاص فصیح و بلیغ از آن استفاده می‌کنند.
هلک گاهی تنزیل می‌باشد، مانند این که می‌گوییم “هلکت و اهلکت” هلاک شدم و هلاک کردم، در اینجا اگر هلاکت به معنای مردن باشد، تنزیل است، با این که طرف هلاک نشده، نمرده، می‌گوید هلاک شدم، نازل کرده حالتش را به منزله هلاکت.
و اگر هلاک به معنای هلاکت معنوی باشد، تنزیل نیست.
در لغت “هلک علیه” به معنای “حرص علیه و شره” آمده است، یعنی: حریص بر او شد و تجری کرد و بد مستی کرد و بر علیه او کار کرد.
فَالْهَالِكُ مِنَّا مَنْ هَلَكَ عَلَيْه، یعنی هالک از ما کسی است که تجری نسبت به خدا بکند، خلاصه به همان معنایی که عرض شد می‌باشد که بر علیه خدا کار کند!
«روزنه‌ای به عبودیت فقیهانه» خاطراتی از مرحوم حاج شیخ ذبیح الله قوچانی
